Grensgebied
Oorlogsmonument in Eupen 1866 en 1871
De geschiedenis van het Duitstalige deel van België is zeer bewogen en wordt vooral gekenmerkt door de grenspositie die het gebied al eeuwenlang inneemt.
Al in de Romeinse tijd liep de grens tussen de oude Romeinse steden Keulen en Tongeren door de streek.
Tot 1794, het einde van het Ancien régime, behoorde het noordelijke gebied, het zogenaamde Eupener land, grotendeels tot het hertogdom Limburg en het zuidelijke gebied (de Belgische Eifel) grotendeels tot het hertogdom Luxemburg. Manderfeld-Schönberg lagen aan de noordkant van het keurvorstendom Trier.
In de jaren 1794-1795 veroverde het revolutionaire Frankrijk de Oostenrijkse Nederlanden en daarmee het grondgebied van de huidige Duitstalige Gemeenschap.
Congres van Wenen
Na de nederlaag van Napoleon werd de kaart van Europa tijdens het Congres van Wenen in 1815 herschikt. Het Eupener land, de Eifel en een deel van de voormalige abdij Stavelot-Malmedy vielen in het Pruisische Rijnland (vanaf 1830 de provincie Rijnland-Pruisen) en vormden de districten Eupen en Malmedy.
Het gebied van Neutral-Moresnet (Kelmis) werd onder een Pruisisch-Nederlands (vanaf 1830 Pruisisch-Belgisch) dubbel bestuur geplaatst, aangezien het omwille van zijn rijke galmeiaders erg omstreden was.
Verdrag van Versailles
Pruisisch-Belgische grenssteen uit de 19e eeuw
De mensen uit Eupen en Malmedy vochten gedurende de Eerste Wereldoorlog aan de zijde van het Duitse Rijk. Als gevolg van het Verdrag van Versailles (1919-1920) en na een controversieel referendum werden de districten Eupen-Malmedy en Neutral-Moresnet weer aan België toegewezen.
In de jaren 1920-1925 waren de voormalige districten onder het autoritaire overgangsregime van generaal-luitenant Baltia gesteld. Ze werden onderverdeeld in drie gerechtelijke arrondissementen: Eupen, Malmedy en Sankt-Vith.
De bevolking en de politiek waren zeer ontevreden over de annexatie bij België. Een sterke revisionistische beweging zette de voorwaarden van het Verdrag van Versailles ter discussie, omdat het als een dictaat werd aangevoeld. In de Verdragen van Locarno van oktober 1925 onthield Duitsland zich echter ervan zijn westgrens te wijzigen.
Vanaf 1 januari 1926 werden de "nieuwe Belgen" uit Eupen-Malmedy tot volwaardige Belgen: de Belgische grondwet en de Belgische wetten waren nu ook op hen van toepassing. De Belgische staat echter kampte met acute financiële problemen en voerde geheime onderhandelingen met Duitsland om het grondgebied af te staan in ruil voor 200 miljoen goudmark. Door het krachtige verzet van Frankrijk mislukten de onderhandeling echter.
Annexatie
Het jaar 1933 markeert de opkomst van de nationaalsocialisten in Duitsland onder Adolf Hitler. Dit kan gezien worden als een keerpunt in de geschiedenis van de Duitstalige Gemeenschap. In 1933 gaven de socialisten rond Marc Somerhausen hun pleidooi voor een herziening van het Verdrag van Versailles op. De revisionistische beweging in Eupen-Malmedy kwam steeds meer onder de invloed van de nazipropaganda en er ontstonden diepe kloven tussen de "pro-Belgische" en de "pro-Duitse" kant van de bevolking.
Op 10 mei 1940 begon het donkerste hoofdstuk van de 20e eeuw voor Eupen-Malmedy, maar ook voor geheel België en grote delen van West-Europa. Hitlers troepen trokken België binnen. Enkele dagen later werden Eupen-Malmedy en enkele gebiedsstroken die tot dan toe steeds bij België behoorden door een besluit van de Führer bij het Duitse Reich ingelijfd.
De uitkomst van de oorlog was even verwoestend voor het kleine gebied Eupen-Malmedy als voor heel Europa. 3.200 van de 8.700 bij de Wehrmacht ingelijfde mannen vielen op het front, bleven vermist of stierven in gevangenschap. Bovendien werden Sankt-Vith en talrijke plaatsen in de Eifel tijdens het Duitse offensief in de Ardennen eind 1944 volledig verwoest. Na de bevrijding door de geallieerden werd het gebied opnieuw onder Belgisch bestuur geplaatst.
Bevrijding en naoorlogse periode
Ondanks de wapenstilstand van 8 mei 1945 keerde er geen vrede terug in het grensgebied. De Belgische staat voerde een zuiveringscampagne uit tegen vermeende en daadwerkelijke medeplichtigen van het naziregime, die door de bevolking als overdreven hard en ongegrond ervaren werd. De voornaamste reden hiervoor was dat België niet echt had gereageerd op de eenzijdige annexatie van het gebied door Duitsland en onvoldoende begrip had getoond voor de specifieke situatie van het grensgebied na de oorlog.
Vragen zoals de betaling van de oorlogsschade en vooral de status van soldaten die bij het Duitse leger werden ingelijfd beheersen tientallen jaren lang het naoorlogse politiek debat. Dit laatste probleem werd pas in 1989 definitief opgelost.
Met de ondertekening van de Belgisch-Duitse "septemberakkoorden" in 1956 werd een bilateraal akkoord gesloten om de grensproblemen tussen de twee staten op te lossen. De Bondsrepubliek Duitsland onderstreepte de volkenrechtelijke ongeldigheid van de annexatie van Eupen-Malmedy in 1940. Een grenscorrectie, een Belgisch-Duits cultureel akkoord en compensatiebetalingen werden gezamenlijk overeengekomen.
Dit markeerde het begin van een tijdperk van Belgisch-Duitse verzoening en samenwerking, dat ook de grensstreek rond Eupen en Sankt-Vith ten goede kwam.